Tips van succesvolle milieuprofessionals voor een boost naar duurzame transitie

Als milieucoördinator is het niet altijd eenvoudig om duurzame innoverende trends door te voeren. Duurzaamheid moet wel eens wijken voor andere belangen. Hoe ga je hiermee om? Wetenschappelijk onderzoek met 25 succesvolle Vlaamse senior milieu- en duurzaamheidsprofessionals onthult welke obstakels soms de weg naar duurzame interventies versperren, en met welke competenties je deze kan overbruggen.  

Succesverhalen en knelpunten

De professionals werden geselecteerd op basis van hun werkervaring en prestaties in het werkveld: ze konden stakeholders, inclusief bestuurders, aanzetten tot duurzame gedragsverandering,  duurzame technologieën implementeren waar dat niet evident was, en sommige deelnemers hadden bovendien ook ervaring in sociale wetenschappen en gedragsverandering. In hun loopbaan leerden ze hoe de ecosystemen te beschermen, rekening houdend met maatschappelijke en economische factoren. Dit liep echter niet altijd van een leien dakje: heel wat knelpunten moesten ze leren te overbruggen met vaardigheden die ze niet eerder in hun opleiding geleerd hadden. We namen daarom ook knelpunten en niet-succes-verhalen kritisch onder de loep (zie enkele knelpunten in tabel 1).

Tabel 1 – Enkele knelpunten

Uit het participatief actie-onderzoek zien we dat de ervaren duurzaamheidsprofessionals over twee verschillende competentieclusters beschikken, namelijk algemene onderzoek competenties en interventiecompetenties (zie figuur 1). Een competentie omvat de nodige kennis, vaardigheden en attitudes om in een bepaalde (werk)situatie (hier de context van een milieu- of duurzaamheidsprofessional) succesvol resultaat te boeken.

De onderzoeks-competenties zijn nodig om de complexe milieu- en duurzaamheidsvraagstukken te analyseren en te begrijpen. Hiervoor moet een professional in staat zijn om toekomst- en waarde-gericht te denken. De vaardigheid om zowel ecologische, technologische én sociale systemen te analyseren is noodzakelijk om de best mogelijke oplossingen te verkennen. Maar naast een grondige en betrouwbare analyse moet de professional ook de betrokken stakeholders kunnen activeren om de duurzame oplossingen te implementeren.

Anderen aansturen tot duurzame keuzes: Hoe doe je dat?

De senior professionals leerden uit eigen ervaring en door ervaring van anderen, dat blijvende duurzame gedragsverandering pas plaatsvindt als de persoon daar uiteindelijk zelf voor kiest: De stakeholders moeten willen, kunnen en durven kiezen voor duurzame alternatieven. Om dit te bereiken, hebben de professionals gedurende hun loopbaan ook interventie competenties moeten aanleren, zoals weergegeven in de rechterkolom van figuur 1.

Figuur 1: Kerncompetenties van milieu- en duurzaamheidsprofessionals (Venn, Perez, Vandenbussche, 2022)

Onderzoeks- en interventiecompetenties zijn complementair tot elkaar. Samen rijzen deze competenties uit een stevige fundering van vakkennis en praktijkervaring, die elkaar versterken door levenslang geïntegreerd leren.

Interventiecompetenties

De Interventiecompetenties bestaan uit overlappende kerncompetenties die we hier kort omschrijven:

Interpersoonlijke samenwerking voor co-creatie

De succesvolle professionals benadrukken dat interpersoonlijke samenwerking en co-creatie cruciaal zijn in hun vak. Daar de complexiteit van de milieuproblematiek zoveel kennis en vaardigheden vergt uit diverse disciplines, is interdisciplinair teamwork onontbeerlijk.

Innoveren om milieuproblemen op te lossen gebeurt best in teamverband met stakeholders! Je herkent hun behoeftes en je toont begrip voor hun doelen. Tegenstrijdige belangen en verschillende normen en waarden kunnen ook wel met elkaar botsen. De kunst om bij conflicten te bemiddelen en de bereidheid om compromissen te sluiten, vraagt om empathie, vertrouwensrelaties en het zoeken naar win-win situaties voor zowel de doelgroep als het ecologisch systeem. Communicatieve vaardigheden zijn uiteraard noodzakelijk voor de constructieve samenwerking rond complexe vraagstukken.

Co-creatie is tenslotte een gezamenlijk ontwikkelproces waarbij innovaties ontstaan met concrete en tastbare resultaten. Dit is meer dan kennis en middelen delen. Het gezamenlijke proces bevordert het samenhorigheidsgevoel en verhoogt de bereidwilligheid om verantwoordelijkheid op te nemen.

De kracht van Capacity building

Constructief samenwerken betekent ook het begeleiden van je doelgroepen. Al willen de stakeholders ook meer duurzame implementatie, ze moeten ook kunnen en durven. Wil je dat de zaadjes van je uiteenzettingen kunnen ontkiemen, dan moeten ze op de juiste bodem vallen. Met je vakkennis en praktijkervaring toon je hen alle mogelijke keuzes. Je kan ook faciliteren met subsidiemogelijkheden, infrastructuur, luisteren naar hun noden, …. Van zo gauw stakeholders signalen geven dat het moeilijk wordt, moet je kunnen bijsturen.

Vooral de attitudes van de professional zijn hierbij cruciaal: transparant, betrouwbaar, meelevend, zonder vooroordeel, maar ook kritisch en eerlijk wat betreft de urgentie van verandering en de gemaakte vorderingen. Opvallend is dat zij zich vrij altruïstisch opstellen en het eigenaarschap en succes aan hun stakeholders gunnen.

Politieke & Strategische Implementatie

Hoewel duurzaamheidsprofessionals het belang van open communicatie en wederzijds vertrouwen benadrukken, zijn zij allesbehalve naïef. Politiek denken en handelen zijn relevant in hun werk, omdat sommige spelers soms verborgen agenda’s hanteren. Het gebruik van macht vormt geen uitzondering als het om grote transities op het gebied van duurzaamheid gaat. Misleiding, greenwashing en hardnekkige lobbying zijn niet zeldzaam.

Nauw verbonden hieraan is het strategisch denken en handelen. Duurzaamheidstransities zijn vaak lange termijn trajecten. Dit vereist goede planning en het werken met haalbare tussentijdse mijlpalen. De juiste timing en de juiste persoon spelen een belangrijke rol.

Milieuprofessionals hebben bovendien een intrinsieke drang om actie te ondernemen en effectief duurzame veranderingen te implementeren. Projectmanagement en het faciliteren van processen zijn hierbij nuttige vaardigheden.

Intern Ondernemerschap

De succesvolle professionals gedragen zich proactief als creatieve ondernemer, binnen de organisatie waarvoor ze werken, als een ‘interne ondernemer’ of ‘intra-preneur’. Kenmerkend zijn hun onafhankelijke houding, pragmatische aanpak met beperkte middelen en een sterke intuïtie voor kansen en mogelijkheden. Ze zorgen voor quick wins en kunnen creatief omgaan met tegenslagen en tegenwerking. Daarbij hoort hun attitude van levenslang leren en de passie voor hun job. Tijdens het onderzoek toonden ze bewijs van kritische (zelf-) analyse en verantwoorde keuzes.

De Onderzoekers                   

© Copyright: alle rechten voorbehouden aan Open Universiteit.