De wateruitdagingen van vandaag en morgen

Uitputting van grondwatervoorraden, overstromingsgevoeligheid door klimaatsverandering, (drink-)waterschaarste en droogte, … het zijn allemaal watergerelateerde uitdagingen die we niet uit de weg mogen gaan. Daarom kwamen we op 3 mei voor het eerst sinds corona terug echt samen voor een VMx-studiedag. Het was even wennen, maar de sfeer zat er al snel terug in bij de 70 VMx’ers! De studiedag vond plaats bij de Vlaamse Milieumaatschappij in Aalst.

Bemalingen putten grondwatervoorraden uit

We startten deze studiedag met een toelichting van Ywan De Jonghe over bemalingen en het loont echt de moeite om dit even te bestuderen. Geschat wordt dat via bemalingen in Vlaanderen jaarlijks 60 miljoen kubieke meter water wordt opgepompt. Dit cijfer is tegelijkertijd een overschatting en een onderschatting. Enerzijds een overschatting, want in de vergunning is telkens het maximaal op te pompen debiet opgenomen en dat wordt meestal niet volledig benut. Anderzijds een onderschatting want verwacht wordt dat nog steeds niet alle bemalingen zijn gemeld of vergund. Als we dus een deel kunnen besparen op bemalingen betekent dit alvast een winst voor de grondwatertafel en de natuur.

Bij een bemaling zakt het grondwaterniveau tijdelijk of permanent met mogelijke gevolgen zoals verdroging, verzilting, verplaatsen van vervuilingen, zettingen.

Belangrijk hierbij is om de bemalingscascade te volgen:

• Maximaal beperken en maximaal retourneren in de bodem door gebruik te maken van retourputten, infiltratieputten, infiltratiebekkens, infiltratiegrachten;
• Hergebruik als de bemaling niet op een risico-locatie of verontreinigde locatie plaatsvindt;
• Lozing in oppervlaktewater of RWA;
• Lozing in de riolering of DWA, waar bij een debiet van meer dan 10 m³/u een toestemming vereist is van Aquafin.

Indien het geloosde bemalingswater verontreinigd is, heb je hiervoor eveneens een vergunning  onder rubriek 3.4 (zonder waterzuiveringsinstallatie) of rubriek 3.6 (met waterzuiveringsinstallatie) nodig.

Elke bemaling is ingedeeld en moet dus gemeld of vergund zijn. Bij grote (dag)debieten is er ook MER-plicht en een hydrogeologische studie nodig.

De VMM heeft een uitgebreid document opgemaakt met richtlijnen voor bemalingen ter bescherming van het milieu.

Overstromingsrisico- en gevaarkaarten steeds van groter belang

Klimaatsverandering zal een grote impact hebben op weersextremen. Overstromingen zijn daar een voorbeeld van. De verwachting is dat deze in de toekomst frequenter zullen voorkomen, onder invloed van de klimaatverandering. Daar focuste de tweede toelichting van deze studiedag op. Bram Vogels had het over het gebruik van de pluviale en fluviale overstromingskaarten.

Er zijn drie soorten overstromingen:

• Fluviale overstromingen ontstaan wanneer waterlopen (rivieren, beken, kanalen, ...) buiten hun oevers treden, waardoor grote oppervlakten onder water komen te staan.
• Pluviale overstromingen zijn het gevolg van hevige regen waardoor het water niet meer kan weglopen. Pluviale overstromingen zetten straten blank en kunnen modderstromen veroorzaken.
• Stormvloed of overstromingen vanuit de zee is de derde soort overstroming met als extra impact op het milieu de veroorzaakte verzilting van landbouwgrond en grondwater.

Er worden door toepassing van modellen kaarten opgesteld. Hierbij wordt rekening gehouden met de verharde zones en de onverharde zones (helling, landgebruik, bodemtype). Resultaat zijn overstromingsrisico- en gevaarkaarten. Gevaarkaarten geven informatie over overstromingskansen en dieptes. Risicokaarten geven informatie over te verwachten schade. Hiermee worden dan advieszones afgebakend waarbij de overstromingsbronnen worden weergegeven en waar dan door de waterloopbeheerder en vergunningverlener wordt onderzocht of bebouwing op die plaatsen nog wenselijk, verdedigbaar, realiseerbaar is. Als er dan toch nog zou gebouwd worden, moeten 2 belangrijke principes gerespecteerd worden:

1. Bouw overstromingsveilig en houd rekening met klimaatverandering
2. Behoud ruimte voor water of passage van water

Door deze kaarten is gedetailleerde gebiedsdekkende informatie beschikbaar. Verschillende overstromingskansen en -dieptes zijn raadpleegbaar zowel voor het huidig als toekomstig klimaat. Deze kaarten geven een goed inzicht waar het kan misgaan, zelfs al heeft nog niemand dat meegemaakt. Check ze dus altijd voor je een omgevingsvergunning aanvraagt!

Duurzaam watergebruik en verzekeren drinkwaterbevoorrading

Van overstromingen naar de aanpak van waterschaarste en droogte in Vlaanderen, toegelicht door Sofie Herman.

In Vlaanderen is er een zeer lage waterbeschikbaarheid en een hoge waterstress. Dit door de grote bevolkingsdichtheid en de hoge urbanisatie- en verhardingsgraad. De watervraag vanuit alle sectoren (landbouw, industrie, huishoudens, …) is heel hoog ten opzichte van de hernieuwbare watervoorraden. Bovendien is ons waterbeheer tot op de dag van vandaag gericht op een snelle waterafvoer, zie de vele grachten en drainagesystemen in onze landbouwarealen.

Als het regent kan door de verharding (wegen, gebouwen, parkings, …) het water bovendien niet in de bodem dringen maar wordt het afgevoerd naar de riolering. En waar het niet verhard is, is onze bodem vaak verdicht en gecompacteerd waardoor het water ook niet kan insijpelen maar afstroomt.

Klimaatsverandering zorgt dan ook nog eens voor meer hydrologische extremen: drogere zomers, meer hittegolven, stijgend zeeniveau, nattere winters, …

De impact van droogte in Vlaanderen is dan ook zeer hoog! Het is de taak van iedereen om zo duurzaam mogelijk met water om te gaan. De aanpak is gericht op het aanbod en de vraag in evenwicht brengen dit door een pakket van proactieve en reactieve maatregelen.

De proactieve structurele aanpak is gericht op een duurzaam watergebruik, het verhogen van de waterbeschikbaarheid en het verzekeren van de drinkwaterbevoorrading. Dit wordt uitgewerkt met de Blue Deal door maar liefst 80 acties.

De reactieve aanpak richt zich op hoe we ervoor kunnen zorgen dat de economische, sociale, ecologische gevolgen van de droogtecrisis beperkt gehouden worden. Deze geïntegreerde gecoördineerde aanpak is te vergelijken met de coronabarometer die een aantal maatregelen voorstelt maar het is de politiek die de knoop doorhakt. Het gaat om een set van maatregelen die in een bepaalde volgorde naar voor worden geschoven wanneer we overgaan van een lager naar een hoger beheersniveau.

Clou van dit verhaal is: zet in op een structurele aanpak en een duurzaam watergebruik en beperk zoveel mogelijk de watervraag.

Impact bedrijfsafvalwater monitoren

De voorlaatste toelichting werd verzorgd door Joke Van Damme en Jeroen Vanhooren. Zij hadden het uitgebreid over het Wezer-arrest en de gevolgen voor lozingen van bedrijfsafvalwater.

Het Wezer arrest is een voortvloeisel uit de kaderrichtlijn water met als doel het behalen van de goede toestand van onze waterlichamen. Echter op veel plaatsen worden de milieukwaliteitsnormen niet gehaald. De lozing van bedrijfsafvalwater mag nooit leiden tot het niet halen van de doelstellingen van het waterlichaam noch tot de achteruitgang van de toestand van het waterlichaam waarin wordt geloosd. Het is niet de bedoeling om elke kleine lozing te weigeren. Daarom werd een stappenplan uitgewerkt, dat volgens een soort trechter enkel problematische lozingen verder bekijkt. Het stappenplan bestaat uit 9 stappen en start met een voortoets die inschat of een volledige impactbeoordeling zinvol is. Daarna wordt de mogelijke impact op het waterlichaam stap voor stap in kaart gebracht. Op basis van de impactbeoordeling formuleert de VMM haar eindadvies over de lozing en (eventuele) bijkomende acties die in de vergunning moeten opgenomen worden.

De VMM screent sinds 1 februari 2021 in de vergunningsprocedure de impact van het bedrijfsafvalwater. Deze impactbeoordeling is geïmplementeerd in de MER-richtlijnen en als maatregel in de stroomgebiedsbeheersplannen. Verder is dit ook de basis voor de uitbouw van een nieuw impactmeetnet bij bedrijven en de basis voor de uitbouw van een evaluatieprogramma. De verankering in het aanvraagformulier is komende.

De Excel rekentool werd uitgebreid toegelicht. Doe je dit zelf en komen er een aantal situaties uit die mogelijks problematisch zijn, ga dan zo snel mogelijk in overleg met de VMM. Zo kan er samen gezocht worden naar oplossingen.

Iedereen, de landbouw, de huishoudens, de industrie, … zal een tandje moeten bijsteken want de weg naar die goede toestand is nog lang.

Steun voor watertechnologie

We eindigden de dag met een vliegensvlug overzicht van alle subsidies door Matthias Mertens van Watercircle.be, de sectorfederatie voor de watertechnologiebedrijven. Hij gaf een handig overzicht mee met steun voor investeringen, onderzoek en ontwikkeling, innovatie, advies, … en dit op Vlaams, Europees en provinciaal niveau.

Tip: bekijk hiervoor de subsidiebank van VLAIO. Hier vind je alle subsidies terug en kan je filteren tot wat voor jou relevant is.